«روزی در حال عبور از قیصریه نجف، عده‌ای از اهل علم را دیدم که در محلی تجمع کرده‌اند... دیدم کسی با چوب ایستاده و کتاب‌‌هایی را به حراج گذاشته... یک مقدار که ایستادم دیدم بیشتر این ذخایر اسلامی و شیعی را شخصی به نام کاظم با پول زیادی می‌خرد... سوال کردم این شخص کیست؟ گفتند: او نماینده کنسول انگلیس در بغداد است.
به فکر افتادم... یا قصد از بین بردن آنها را دارند و یا می‌خواهد منابع دست اول شیعی را که در اختیار برخی از علما بوده جمع‌‌آوری کند، تا ما به آنها دسترسی نداشته باشیم. نظیر کتاب مدینه‌العلم شیخ صدوق که ایشان در حدیث نوشته و بسیار مفصل بوده. اگر این کتاب الان در دسترس ما بود شاید نیازی به دیگر کتب اربعه شیعه نبود و ناسخ کتب اربعه شیعه می‌شد؛ ولی قریب ۴۰۰ - ۵۰۰ سال است که دیگر رد پایی از آن در دست نیست.»
همین رخداد ناگهانی، بستر شکل‌گیری سومین کتابخانه بزرگ جهان اسلام را فراهم آورد! کتابخانهای که امروزه فخر اسلام و ایران بوده است و دستاورد کوششهای سترگ یک مرجع تقلید و واقف بزرگ به شمار می آید. کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی بدین ترتیب میراث‌دار بخشی بزرگ از دستاوردهای علمی و فرهنگی تاریخ اسلام و ایران شد؛ همچنین این کتابخانه به عنوان نمونه شاخص و کم‌نظیر موقوفات فرهنگی و علمی امروزه شناخته می‌شود.
نگینی در نزدیک بارگاه بانوی مطهر
به نزدیکی حرم حضرت معصومه سلام الله علیها که می‌رسی، تقریبا در صد‌متری حرم، تابلوی کتابخانه نگاهت را به سوی خود جلب می‌کند. درون این کتابخانه، گنجی بزرگ از نسخه‌‌ها و کتابهای خطی نهفته است و آدمی را به ژرفای تاریخ پرآشوب این سرزمین می‌برد.
با تماشای این گنج بزرگ میتوانی دریابی ایرانیان مسلمان در سده‌‌های گذشته چه کوشش‌‌هایی سترگی در تولید علم و دانش داشتهاند. همچنین میتوانی به بزرگی مردی پی ببری که به تنهایی توانسته است چنین گنجی را گرد‌هم آورده، سرانجام به دجله نیکوکاری بسپارد.
کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، از بزرگترین کتابخانه‌‌های کشور ایران، در شمار کتابخانه‌‌های ملی ملک، مجلس شورای اسلامی، ملی و آستان قدس رضویبه شمار می‌‌آید.
75هزار عنوان کتاب خطی در بیش از 37 هزار مجلد، امروزه پایه و اساس سرمایه این کتابخانه را تشکیل می‌دهد؛ کتابهای نفیس و یگانه که دانه‌دانه با وسواس بسیار بنیا‌نگذار و واقف آن از سرتاسر جهان اسلام خریده شده و در مجموعهای منحصر به‌فرد و بزرگ گرد‌آمده و سرانجام برای بهره‌‌گیری همگان تقدیم شده است.
این نهاد بزرگ علمی-پژوهشی را چیزی شبیه معجزه نامیده‌اند؛ از آن‌رو که کوشش یک فرد، به تنهایی چنین گنجینه‌‌ای گران سنگ را برساخته است، مجموعهای که پیدایش آن تنها در توان و اندازه یک دولت و حکومت می‌‌توانسته باشد.
نگاهی به تاریخ یک نیکوکاری بزرگ
آیت‌الله مرعشی نجفی، بنیان نخستینِ کتابخانه را در شهر نجف گذارد و پس از گسترش آن، هنگامیکه پس از پایان دوران تحصیل علوم علمیه به شهر قم بازگشت، آن گنج بزرگ را نیز با خود به ایران آورد و در منزل شخصی نگه داشت. این فرهنگ‌‌دوست بزرگ، با خرید و گردآوری دیگر نسخه‌‌های خطی، با مشکل کمبود جا برای نگهداری آنها روبه‌رو شد؛ از این رو پاره‌‌ای از کتاب‌‌ها را به کتابخانه دانشکده معقول و منقول دانشگاه تهران و برخی دیگر را نیز به کتابخانه‌‌هاى آستان قدس رضوى، آستانه حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها، آستانه حضرت شاه‌چراغ و آستانه حضرت عبدالعظیم علیهما‌السلام و مدرسه فیضیه قمهدیه کرد.
بسیاری از اهل علم و دانش با حضور در منزل وی از این گنج بزرگ و کم نظیر بهره می‌جستند. همین مساله موجب شد بسیاری از پژوهش‌‌های منحصر به فرد دینی و علمی بر این پایه انجام شود. به عنوان نمونه آقا بزرگ تهرانی در تالیف کتاب «الذریعه» از کتابخانه مرعشی بهره بسیار برده و در جای جای کتاب به این مساله اشاره کرده است.
آیت‌الله مرعشی پس از بنیا‌نگذاری مدرسه مرعشیه در قم، ابتدا کتابخانهای کوچک در دو اتاق مدرسه پدید آورد. او سپس به سال ۱۳۴۴ خورشیدی، با جا به جایی مجموعهای از کتابهای چاپی و بخشی از نسخه‌‌های خطی به طبقه سوم مدرسه مرعشیه، کتابخانه جدید را پایه گذارد. او چهار سال بعد زمینی به مساحت هزار‌متر مربع رو بروی مدرسه مرعشیه که کتابخانه در طبقه سوم آن بود، خرید و بدین‌ترتیب در سال 1349 خورشیدی کلنگ بنای کتابخانهای بزرگ را بر زمین زد. ساختمان کتابخانه سرانجام در سال 1353 خورشیدی در زمین کنونی گشایش یافت. این ساختمان در سال‌‌ها و دهه‌‌های بعد با گسترش فیزیکی، بزرگ‌تر شد تا به مساحت امروز رسید.
ساختمان هفت طبقه کتابخانه، سرمایه بزرگ کتابهای خطی، کتابهای کم‌یاب چاپی به همراه دیگر ذخایر فرهنگی و دیگر بخش‌های خدمات‌‌رسانی را در خود جای داده است.
نسخه‌‌های شگفت انگیز قرآن کریم، کتابهای دینی و مذهبی اسلامی و حتی دیگر ادیان آسمانی، بخشی مهم از کتابخانه به شمار می‌آیند. نسخه‌‌ای از کتاب زبور حضرت داوود علیه السلام در کتابخانه مرعشی وجود دارد، که به 8 سده پیش بازمی‌گردد. همچنین قدیمی‌‌ترین کتاب خطی آن، نسخه‌‌ای از قرآن کریم بوده که پیشینه آن به هزار و سیصد سال پیش رسیده و کتابت آن به امام رضا علیه السلام منسوب است.
کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، جز گنج بزرگ کتابهای خطی و چاپی، مجموعه‌‌هایی از یادگارهای تاریخی ایران همچون سکه، عکس، تمبر، اسطرلاب و دیگر آثار فلزی را نیز در خود جای داده است.
کتابخانه مرعشی در دهه‌‌های زیست پربار خویش، میزبان بزرگانی از حوزه‌های گوناگون علم و دانش بوده است. نامدارانی چون عباس اقبال آشتیانی، بدیع الزمان فروزانفر، و آقا بزرگ طهرانی، از کسانی‌اند که بخشی از پژوهش‌ها و نگاشته‌‌هایشان با حضور در این گنجینه بزرگ پدید آمده است.
روایتهایی از کوششهای افسانه‌‌وار آیت‌الله مرعشی
ایرانیان در تاریخ دیرینه خویش با کتاب هم‌‌نشینی بسیار داشتهاند. آنان در پی کوششهای علمی‌‌شان به‌ویژه در سده‌‌های زرین تمدن اسلامی توانستند سرمایه‌‌ای بزرگ از کتاب‌‌هایی را در گستره‌‌های گوناگون علم و دانش فراهم آورند که امروزه زینت بخش کتابخانه‌‌های بزرگ ایران و جهان به شمار می‌‌آید.
آیت الله مرعشی نجفی از میراث‌‌داران این سرمایه بزرگ است. او را بزرگترین فرهنگ‌‌بان میراث اسلامى نام نهاده‌اند و چه نیکو نامی برای این میراث‌دار گنجینه کم نظیر دانش‌‌ها و علوم ایران و اسلام است.
روایتهایی بسیار درباره روش‌‌های این فرهنگ‌‌ور و واقف بزرگ برای خرید و گردآوری نسخه‌‌های خطی وجود دارد.
آن‌گونه که بررسی‌‌ها نشان می‌دهد پایمردی‌‌های شگفت‌‌انگیز آیت الله مرعشی برای دست‌‌یابی به نسخه‌‌های خطی تا آنجا بوده که حتی برای وی مساله ساز نیز می‌شده است.
آن‌گونه که روایت‌‌ها نشان می‌دهد او برای خرید یک نسخه خطی لباس خویش را به امانت می‌‌گذارد یا حتی در درگیری با نماینده کنسول انگلیس در عراق، شبی را نیز در زندان گذراند.
وی به‌سختی می‌‌توانست نسخه‌‌های خطی را گرد‌آورد، از آن رو که خرید آنها به سرمایه بسیار نیاز داشت. این فرهنگ‌‌دوست و واقف بزرگ به همین دلیل با انجام نماز و روزه استیجاری، کار شبانه در کارگاه‌‌هاى برنج کوبى در نجف، در کنار درس و بحث روزمره می‌‌کوشید هزینه خرید کتاب‌‌ها را فراهم آورد.
آرامگاه این واقف بزرگ در بخش ورودی کتابخانه جای گرفته است تا همان‌گونه که خود وصیت کرده بود زیر پای محققان علوم آل محمد به خاک سپرده شود، و چه آرزویی نیک و چه سرنوشتی بهتر از این.
گردآورنده: روزبه رهنما
دیدگاه خود را بنویسید