نیکوکاری مفهومی ارزشی و اخلاقی است که بزرگترین دستاوردش ایجاد حس رضایت درونی و عزت نفس است. امروزه نابرابری در سطوح مختلف زندگی اجتماعی ریشه دوانده است. ثروت فقط در دست عده‎ای خاص است در حالی که بسیاری از افراد در تامین نیاز‌های اولیه زندگی خود دچار مشکل‌اند وقف می تواند تا حدودی به حل این مشکل کمک کند.


وقف

وقف به معنا ایستادن، توقف کردن، حبس کردن، منحصر کردن چیزی به کسی است و مفهوم فقهی و حقوقی وقف یعنی نگه داشتن اصل چیزی و استفاده از منفعت آن در جهت خیر و رضای خداوند است.

مهم ترین نقش وقف تاثیرات معنوی بر روح جامعه است. توسعه و فرهنگ‌سازی برای اجرای آن در حال حاضر اهمیت زیادی دارد چرا که می‌تواند در خدمت مشکلات جامعه قرار بگیرد و با فرهنگ‌سازی مناسب نیاز های جامعه را پاسخ دهد و به رشد و تعالی افراد و محیط زندگی اجتماعی آن‌ها کمک نماید. 

همان گونه که رهبر معظم انقلاب اسلامی در این باب فرمودند: اکنون عرصه‌های متعددی برای وقف وجود دارد که از جمله آن‌ها، پزشکی، علم و آموزش، تحقیقات و پژوهش، علوم جدید، محیط زیست و ترویج دین به شکل‌های مدرن است.

انواع وقف (برحسب ذینفعان آن)

وقف عام: به مواردی اطلاق می‌شود که ذی نفعان آن عموم مردم باشند. مانند وقف مسجد، بیمارستان، مدرسه، کتابخانه و ... .

وقف خاص: ذی نفعان آن اشخاص حقیقی و معینی هستند مانند وقف بر فرزندان.

وقف در اسلام

سنت وقف از دیرباز در احکام اسلامی و شواهد تاریخی موجود است. به طور عمده فلسفه ترويج وقف در اسلام، برطرف نمودن نياز‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی در جامعه اسلامی است. در قرآن کریم مستقیماً به کلمه وقف اشاره نشده اما در آیات و عبارات قرآنی واژه‌هایی مانند صدقه، زکات، انفاق و ... دیده می‌شوند. ائمه معصومین و پیامبران در کتب خود به وفور بر این سنت تاکید داشته‌اند. به طور مثال در آیه زیر  منظور از باقیات صالحات، صدقه‌های جاری (زکات و وقف) می‌باشد.


«الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلًا _سوره کهف ایه 46»

مال و فرزندان زینت زندگی دنیاست و اعمال صالح که (تا قیامت) باقی است نزد پروردگار از نظر ثواب بهتر و از نظر امیدمندی نیکوتر است.


وقف در ایران

وقف ارتباط تنگاتنگی با مصالح عمومی جامعه داشته و دارد. در زمان‌های گذشته وقف صرفاً  محدود به کمک محرومان و دستگیری فقرا نبوده بلکه منافع جمعی و فردی افراد را در نظر داشته است. نیاز‌های روز زمینه ساز  مصادیق وقف در جامعه هستند. برای مثال: 

کمبود آب شرب و دسترسی به آن دشوار بوده به همین دلیل متولیان چاه آبی وقف می‌کردند.

رفت و آمد به سختی انجام می‌گرفت و مسافران احتیاج به مکانی برای رفع خستگی داشتند به همین خاطر متولیان کاروانسرا وقف می‌کردند. همچنین به تسهیل راه‌های ارتباطی می‌پرداختند.

در دوره‌ای مردم آزادی کافی برای برگزاری مراسم مذهبی نداشتند و نیکوکاران منازل خود را برای انجام و احیا سنت‌های مذهبی وقف می‌کردند. که امروزه با نام‌های حسینیه و تاکایا شناخته می‌شود.

 با رشد علم و فرهنگ نیاز به کتاب و کتاب خوانی در افراد پدیدار شد و نیکوکار به فکر احداث کتاب‌خانه‌های عمومی افتادند و مبلغی را برای خرید کتاب و تعمیرات کتاب‌های خاص در نظر گرفتند. 

طبق اسناد و شواهد تاریخی، در دوره سامانیان مرکز اداری در دیوان اوقاف تاسیس شد که کار آن رسیدگی به اراضی موقوفه و نظارت بر کمک به تنگدستان و فقیران بوده است.