آمار دقیقی از مراکز خیریه در دست نیست؛ برخی کارشناسان از فعالیت 15 تا 17 هزار موسسه خیریه در کشور حرف می‌زنند. این عدد اما فقط آمار مراکز خیریه مجوز دار است و نگران‌کننده‌تر این است که از آمار مراکز خیریه بدون مجوز هیچ اطلاعاتی وجود ندارد .


کارشناسان می‌گویند مراکز خیریه هم اکنون توان گره‌گشایی ندارند، چراکه نبود قانون و نظارتی دقیق بر عملکرد آن‌ها بستری را فراهم کرده که در آن خیریه‌ها به شکل علمی و درجهت رفع نیازهای روز جامعه فعالیت نمی‌کنند، به همین دلیل کارایی لازم را ندارند به خصوص آن که بی‌مجوزها باب سوء‌ استفاده را هم باز کرده اند و بسیاری از آن‌ها برای به دست آوردن نفع شخصی از نیکوکاران وجوهی دریافت می کنند.

به همین علت هم مردم به مراکز خیریه بی اعتماد شده‌اند. بی‌اعتمادی مردم نسبت به مراکز خیریه را باید از عواقب عملکرد نامناسب این مراکز به حساب آورد و یادآور شد که برخی شهروندان از تعدادی مراکز خیریه به عنوان گدایان عصر جدید یاد می‌کنند، زیرا کم نیستند مراکز خیریه‌ای که به شکل غیرقانونی و با استخدام افراد و پرداخت پورسانت به آن‌ها به بی‌اعتمادی مردم به مراکز خیریه دامن می‌زنند؛ معمولا در معابر پرتردد از شهروندان می‌خواهند در قبال گرفتن قبض و رسید به موسسه آن‌ها کمک کنند، اما هزینه‌کرد این کمک‌ها هیچ وقت بدرستی مشخص نمی‌شود.


آشفته بازار مراکز خیریه

یکی از عللی که باب سوء استفاده مراکز خیریه بدون مجوز را باز کرده است چندمرجعی صدور مجوز برای فعالیت مراکز خیریه است. موسسات خیریه معمولا از سوی سازمان‌های مختلف مانند بهزیستی، نیروی انتظامی، وزارت کشور و استانداری‌ها مجوز فعالیت می‌گیرند و همین چند مرجعی باعث شده است گروهی نیز مجوز نداشته‌شان را به سازمان‌ها و نهادهایی نسبت بدهند که واقعا از آن‌ها اجازه فعالیتی دریافت نکرده‌اند و مردم هم آنقدر هزینه و فرصت ندارند که برای پیگیری راستی حرف این موسسات از سازمان‌ها و نهادها استعلام بگیرند. حمید عسگری سوادجانی، مدیرکل امور اجتماعی و موسسات خیریه سازمان اوقاف و امور خیریه کشور این مساله را تائید می‌کند و می‌افزاید: صدور مجوز فعالیت برای مراکز خیریه از سوی ارگان‌‌های مختلف سبب شده تعداد آن‌ها مشخص نباشد برای همین آماری حدود 15 تا 17 هزار موسسه خیریه روایت می‌شود.

از گفته این مقام مسئول می شود چنین استنباط کرد که این وضعیت نظارت را بر مراکز خیریه سخت کرده است و تشخیص مجوز دار بودن یا نبودن آن‌ها هم مشخص نیست. آن طور که او می گوید برای رفع این مشکل باید قانون مشخصی در نظر گرفته شود؛ قانونی که مانعی برای فعالیت این مراکز نباشد، اما آن‌ها را ملزم به رعایت اصول و قواعدی کند که در رفع نیاز نیازمندان موثر باشد.

از سوی دیگر آزاده جلالیانس ، عضو هیات مدیره بنیاد خیریه دانشگاه تهران هشدار می دهد که اهداف و پروتکل فعالیت موسسات بدون مجوز ، مشخص نیست و از آنجا که نظارتی بر آن‌ها صورت نمی‌گیرد دست‌شان برای انواع فعالیت‌های غیرقانونی باز است چرا که وقتی فردی عادی تصمیم می‌گیرد از راه قانونی موسسه خیریه‌ای ایجاد کند حتما درباره پیشینه او از سوی مراجع مختلف سوال می‌شود در حالی که دایرکنندگان موسسات غیرمجاز، گذشته‌ای نامشخص دارند و از چشم قانون و ناظران دور می‌مانند.


خیریه ناظر ندارد!

علاوه بر خلأ قانونی باید از مناسب نبودن نظارت بر موسسات خیریه نیز به عنوان عاملی برای آشفته بازار مراکز خیریه نام برد؛ زیرا نهاد یا سازمانی مشخص بر عملکرد خیریه‌ها نظارت نمی‌کند و هر سازمان صادرکننده مجوز فقط بر موسسات خیریه خود نظارت دارد؛ به همین دلیل فقط نظارت بر عملکرد برخی نهادها مناسب است، اما گروهی از متخلفان هم از نبود نظارت‌ها برای فعالیت آزادانه و جمع‌آوری پول از خیرین استفاده می‌کنند . نبود نظارت آفتی برای موسسات مجوز دار هم محسوب می شود . همایون هاشمی، رئیس پیشین سازمان بهزیستی کشور و نماینده کنونی مجلس در این‌باره می‌گوید: نظارت نامناسب و اعمال نشدن قانون سبب شده تخصصی عمل کردن مراکز مجوز دار نیز به فراموشی سپرده شود.

آن‌طور که او توضیح می‌دهد اساس کار مراکز خیریه مددکاری است، اما این روزها در بسیاری از مراکز خیریه مددکار وجود ندارد.


قاتل اعتماد

به نظر می‌رسد سازمان‌های خیریه باید عملکرد شفافی داشته باشند تا اعتماد مردم نسبت به آن‌ها افزایش یابد و به این شکل بتوان نیاز نیازمندان را برطرف کرد. علاوه بر آن که مردم باید از طریق رسانه‌ها و مسئولان مطمئن شوند که مجازات‌هایی سنگین در انتظار دایرکنندگان خیریه‌های بی‌مجوز و سودجو است.

زهرا یوسفی، قائم مقام یک موسسه خیریه مجوز دار و معروف نیز نبود قوانین قابل اجرا و نظارت دقیق را از علل اصلی رشد قارچ‌گونه برخی موسسات خیریه بی مجوز می‌داند.

کارشناسان اعتقاد دارند دولتها نمی‌توانند به تنهایی بار جامعه را به دوش بکشند، به همین دلیل به نظر می رسد سهمی از نظارت هم باید بر دوش مردم و سازمان‌های مردم نهاد حتی موسسات خیریه مجوز دار باشد یعنی حتی این موسسات هم می توانند در صورت مشاهده بی مجوزها آن‌ها را به مراجع قانونی معرفی کنند و از سوء استفاده بیش‌تر جلوگیری کنند.

آن‌طور که یوسفی توضیح می‌دهد فعالیت خیریه‌های بی مجوز و در پی آن عملکرد ضعیف شان برای دستگیری از نیازمندان باعث می‌شود اعتماد شهروندان به طور کلی به همه خیریه‌ها سلب شود.

با توجه به اظهار نظر کارشناسان و گلایه شهروندان از نبود نظارت بر عملکرد مراکز خیریه باید از مسئولان خواست با آسیب‌شناسی دقیق علل رشد قارچ‌گونه موسسات خیریه بدون مجوز را شناسایی کرده و این موسسات را سر و سامان دهد.


منبع: جام جم