نوبل ایرانی؛ جایزه بنیاد البرز

بنیاد فرهنگی البرز در طول بیش از نیم قرن از عمر خود، صرفاً در بخش اهدای جوایز علمی به نخبگان کشور فعالیت می‌نماید و در طول این سنوات، بیش از چندین هزار نفر از برترین­های کشور را مورد تقدیر و تشویق قرار داده است. با هدف ترویج فرهنگ وقف علمی در کشور و آشنایی بیشتر جامعه با نیّات واقف و فعالیت­های این بنیاد، ذیلاً به معرفی بنیاد، واقف و اهداف و اقدامات آن اشاره می‌گردد.

بنیاد فرهنگی البرز در سال ۱۳۴۲ شمسی با هدف كمك به اشاعه فرهنگ كشور و تجلیل از مقام علمی دانشمندان و پژوهندگان برتر ایرانی و تشویق دانشجویان و دانش­آموزان برگزیده و نوباوگان و نوجوانان با استعداد ایرانی، از طریق اعطای "جایزه بنیاد البرز" به همت مردی خیراندیش و نیك‌سیرت، مرحوم حسینعلی البرز تأسیس و وقف گردیده که طی بیش از نیم قرن، چندین هزار نفر از نخبگان برتر علمی کشور را (که تعدادی از ایشان، هم‌اکنون نیز دارای مسؤولیت‌های حاکمیتی و اجرایی هستند)، مورد حمایت و تشویق قرار داده و این مهم طی سال های اخیر در قالب همایش های ملی و استانی با حضور مقامات علمی و مسؤولین كشوری محقق شده است.

مرحوم البرز پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران که به دلیل انجام عمل جراحی و نقاهت پس از آن، در کانادا به سر می‌برد، طی نامه‌ای در فروردین سال ۱۳۵۸ شمسی محضر امام خمینی(ره)، مسئولیت اداره موقوفات بنیاد فرهنگی البرز اعم از منقول و غیرمنقول با در نظر گرفتن مواد اساسنامه و وقفنامه را به ایشان واگذار نمود. باتوجه به توشیح حضرت امام(ره) به هیأت امناء اوقاف مبنی بر تعیین هیأتی برای رسیدگی و عمل به مندرجات وقف­نامه، از آن سال تاکنون، بنیاد فرهنگی البرز تحت نظارت هیئت امنایی سازمان اوقاف و امور خیریه، در راستای عمل به نیات مترقی واقف و صرفا از محل درآمد رقبات خود، به تشویق جوانان به تحصیل علم و تجلیل از مقام عالمان از طریق اعطای جایزه می پردازد.

موسس این بنیاد کیست؟

واقف و مؤسس بنیاد فرهنگی البرز، «مرحوم حسینعلی البرز» است که به سبب تنوع اقداماتش در سال­های قبل از تأسیس بنیاد و سپس تمرکز فعالیت­‌ها در این بنیاد، می‌باید با هدف معرفی الگوهای موفقی از واقفین خیراندیش، ایشان را به عنوان چهره ماندگار وقف علمی به جامعه معرفی نمود.

البرز در سال 1285 شمسی در تهران متولد شد. مادرش را در سن دو سالگی از دست داد. در هفت سالگی وارد مدرسه قزاقخانه که در آن زمان روس ها تأسیس کرده بودند، شد اما به دلیل اینکه فارغ التحصیلان این مدرسه می بایست به خدمت ارتش در می­آمدند، با رضایت پدر و تغییر رشته، وارد کالج البرز شد. پس از اخذ دیپلم در سال ۱۳۰۴ شمسی، به دلیل تسلط به زبان‌های انگلیسی و روسی به عنوان مترجم وارد وزارت مالیه (دارایی فعلی) شد. پس از مدتی به سبب بیماری برونشیت و بنابر تجویز پزشک به خوزستان منتقل گردید اما خواسته­‌های نامشروعی که خوانین محل در باب نحوه پرداخت مالیات داشتند، او را از خدمت در وزارت دارایی منصرف ساخت و با بازگشت به تهران، پس از مدتی به عنوان منشی شعبه اول به استخدام وزارت عدلیه درآمد.

بنا به درخواست پدر که آرزوی ازدواج تنها پسرش را داشت، در سال ۱۳۱۰ شمسی، با خانمی فهمیده و خداشناس بنام فخرالزمان ازدواج کرد اما با فوت پدر، سرپرستی خانواده‌ی بدون درآمد و چند نفره خود و پدر بر عهده او قرار گرفت.

به دنبال این شرایط بود که فساد اداری حاکم بر مشاغل دولتی از یک سو و مشکلات معیشتی از سویی دیگر، البرز را مجبور به کناره­گیری از کار دولتی کرد.

او در سال 1312 در اولین اقدام اقتصادی آزاد، با شرکت و برنده شدن در یک مناقصه دولتی طی ابتکار عملی مناسب، توانست از سود آن با خرید مغازه‌ای در خیابان فردوسی، مقدمات تجارت با کشور آلمان را فراهم کند و در ادامه با کار شبانه روزی و تلاش طاقت فرسا در مدت سه سال، موفق به دریافت نمایندگی یازده شرکت معتبر آلمانی (موتورسیکلت، دوچرخه، رادیو،گرامافون و ...) شد.

بدین ترتیب عملاً البرز بدون ارث مادی از پدر و صرفاً با تکیه بر توان و تعهد شخصی، ضمن معرفی خود به عنوان یکی از پنجاه کُنشگر اقتصادی 150 سال اخیر ایران، توانست سرمایه معتنابهی را برای خود رقم بزند.

 البرز در سال ۱۳۴۲ شمسی با تأسیس و وقف بنیاد فرهنگی البرز با هدف كمك به اشاعه فرهنگ كشور و تجلیل از مقام علمی دانشمندان و پژوهندگان برتر ایرانی و تشویق دانشجویان و دانش آموزان برگزیده و نوباوگان و نوجوانان بااستعداد ایرانی، از طریق اعطای "جایزه بنیاد البرز" توانست روح والای خود را در انجام اقدامات خیر و ماندگار متعدد در مابقی سالهای حیاتش ارضاء نماید.

حاصل ازدواج البرز، سه فرزند دختر بنام­های ودیعه، طلیعه و منیژه بود که آنان نیز افرادی خیّر و دارای تحصیلات عالیه بودند و پدر بارها از فرزندان خود با افتخار یاد کرده است. 

مرحوم حسینعلی البرز که به دلیل درمان بیماری خود به کشور کانادا سفر کرده بود، در 26 مهرماه 1377 فوت نمود و در همانجا نیز به خاک سپرده شد.

وی جز پدیده‌های برتر اقتصادی در 150 سال اخیر در دنیا و عضو اولین هیئت امنایی دانشگاه شریف بوده است .

برخی از اقدامات خیرخواهانه «مرحوم حسینعلی البرز»

اقدامات خیرخواهانه مرحوم البرز را می‌توان به دو مرحله‌ی قبل و بعد از تأسیس بنیاد فرهنگی البرز تقسیم نمود. 

اهم اقدامات او طی سال‌های 1324 تا سال 1341 بسیار متنوع و متعدد است که اهم آنها عبارتند از: اهدای يك دستگاه بيمارستان سيار مجهز به اتاق عمل و چشم پزشكي با مشاركت فرزندان به جمعيت هلال احمر فعلي؛ احداث سالن انتظار بيماران در بيمارستان امام خميني فعلي؛ اهدای چندين دستگاه مولد توليد برق به بيمارستان­ها جهت جلوگيري از توقف در عمل جراحي؛ اهدای تمامی تجهيزات اتاق عمل بيمارستان اميراعلم؛ اهدای تعدادی تخت بيمارستاني و پتو به بيمارستان امام خميني فعلي؛ اهدای وسایل کامل جراحی فک و صورت به دانشکده پزشکی دانشگاه تهران؛ اهدای پتو به زلزله زدگان لار در استان فارس؛ کمک نقدی و اهدای لباس به بیماران و دانش آموزان بی‌بضاعت؛ ساخت و اهدای مدرسه و آب انبار در سوهانک و شادآباد تهران و ...

از آنجا که اقدامات خیرخواهانه و انسان دوستانه پراکنده نمی­توانست حس نوع دوستی البرز را اقناع کند، در تاریخ 27 اسفند سال 1342 تمام اموال خود را با تأسیس بنیاد فرهنگی البرز با سرمایه‌ای معادل سرمایه ایجاد یک بانک خصوصی در کشور وقف نمود. با این حال بعد از تأسیس بنیاد و بر حسب شرایط، اقدامات نیکی را طی سال‌های 1345 تا سال 1355 انجام داد که برخی از آنها عبارتند از: کمک به سيل زدگان پاكستان؛ کمک به گرسنگان آفريقا؛ پرداخت كمك هزينه تحصيلي به دانش آموزان ايراني در كشور عراق؛ پرداخت هزینه ساخت كتابخانه در مدرسه البرز فعلي و دانشگاه اميركبير؛ بورس دو کودک خردسال از آغاز دورۀ تحصیلی متوسطه تا پایان دانشگاه و ...

هدف تاسیس بنیاد فرهنگی البرز چیست؟

شکوفا نمودن استعدادهای نهفته نسل جوان و دانش پژوه کشور و کمک به اشاعه فرهنگ (علمی) می‌باشد.

نیات واقف چه مواردی است؟

مطابق آخرین اساسنامه اصلاحی توسط واقف بنیاد در سال ۱۳۵۶ شمسی، هدف ایشان از تأسیس بنیاد فرهنگی البرز، صرفاً کمک به اشاعه فرهنگ کشور از طریق اعطای «جایزه بنیاد البرز» به افراد ذیل می باشد:

1. دانشمندان و پژوهندگان برگزیده ایرانی در داخل یا خارج از کشور که در رشته‌های مختلف موفق به کشف یا اختراعی شده باشند و باعث تسکین آلام بشری و رفاه زندگی انسانی و بالارفتن حیثیت ایرانی در جامعه جهانی گردند.
2. سپاهیان ممتاز (دین؛ دانش؛ بهداشت؛ ترویج و آبادانی) در سطح كشور.
3. دانش‌آموختگان برگزیده از بین رتبه‌های اول دوره (راهنمایی، دبیرستان، هنرستان، انستیتوتکنولوژی، دانشگاه‌ها) در سراسر كشور.
4. نوجوانان و نوباوگانی که از ابتکار و ابداع و نبوغ و استعداد خاصی برخوردار باشند.

اهم اقدامات بنیاد فرهنگی البرز در زمان مدیریت «مرحوم حسینعلی البرز» در بنیاد 

اقدام ماندگار مرحوم البرز، تأسیس این بنیاد از طریق وقف تمام اموال خود بود؛ بطوریکه او حتی خانه شخصی خود را نیز فروخت و مبلغ آن را به مجموع دارایی‌های بنیاد افزود و در یکی از اتاق‌های هتل ایرانشهر (که آن هتل هم ارث او به دخترانش بود و آنها نیز به تبعیت از پدر، این هتل را به بنیاد اهداء نموده بودند)، زندگی کرد. البرز علیرغم بیماری و منع پزشکان از هرگونه فعالیت، مسئولیت مدیرعاملی بنیاد را با اشتیاق به عهده گرفت و در طی 15 سال حضور در ایران (تا پیش از اعزام به خارج از کشور جهت عمل جراحی معده در سال 1357)، مادام‌العمر خود را از دریافت هرگونه حقوق و پاداش و مزایا بابت مدیریت در بنیاد محروم کرد و به عبارتی، علاوه بر وقف تمامی اموال خود، وجود خود را نیز وقف نمود. این در حالیست که او با وصیت مبنی بر واگذاری جسد خود برای کالبد شکافی به دانشگاه علوم پزشکی تهران، حتی از وقف پیکر خود نیز غافل نشد.

مرحوم البرز طی این سال‌ها ضمن عضویت در اولین هیئت امنای دانشگاه شریف، تمام تلاش خود را در حمایت از نخبگان ایرانی در تمامی سطوح از طریق ابداع و اعطای وام شرافتی (بدون ضامن و بهره) به دانشجویان و در سالهای بعد اعطای وام اشتغال به کار به فارغ التحصیلان دانشگاهی و همچنین ابتکار و اهدای جایزه بنیاد البرز به عنوان جایزه نوبل ایرانی به برترین­های علمی کشور به کار بست.

نحوه اجرای نیت واقف در اعطای جایزه بنیاد البرز

شیوه اجرای نیت واقف در بنیاد از طریق برگزاری همایش‌های ملی دانش آموزی و نخبگانی و تقدیر و تجلیل از نوباوگان، دانش‌آموزان، دانشجویان، مخترعان و دانشمندان برتر کشور می باشد.

بنیاد فرهنگی البرز از سال 1342 شمسی در اجرای نیت واقف، تاکنون به بیش از 3000  دانشجو وام تحصیل و اشتغال به کار پرداخت کرده و به بیش از 4650 نفر جایزه حسن تحصیل اهدا نموده است. 

فعالیت بنیاد در دهه اول تأسیس، بیشتر بر اعطای «وام شرافتی» به دانشجویان مستعد و کم‌بضاعت متمرکز بود ولی ایجاد برخی تغییرات در نظام آموزشی (رایگان شدن تحصیل در کشور) منجر به تغییر رویکرد بنیاد در دهه دوم فعالیت خود مبنی بر اهدای جوایزی به نام «جایزه بنیاد البرز» به نفرات برتر علمی کشور از مقطع دانش آموز تا دانشمند و همچنین تبدیل «وام شرافتی» به «وام اشتغال به کار» گردید که موضوع وام نیز در آخرین اصلاح اساسنامه بنیاد از سوی مرحوم البرز در سال 1356 حذف و فعالیت بنیاد صرفاً محدود به اهدای جوایز به برگزیدگان علمی کشور شد.

 در سال­های پس از پیروزی انقلاب، این جوایز اغلب بدون برگزاری همایش و اطلاع­رسانی مناسب به منتخبین اهداء می­گردید ولیکن از ابتدای دهه جاری، با هدف ترویج علنی فرهنگ وقف علمی که خود ترویج معروف است، جایزه بنیاد البرز در قالب برگزاری همایش‌های ملی (در سطح دانشجویان، مخترعان و دانشمندان) و استانی (در سطح دانش‌آموزان) اهداء می­گردد.

بنیاد فرهنگی البرز در دهه اخیر (تا پایان سال 1397)، 3 همایش ملی در تهران و 8 همایش استانی برگزار نموده که حاصل آن اهدای جایزه به 1142 نفر از دانشمندان، مخترعان، دانشجویان، طلاب و دانش‌آموزان برتر کشوری و استانی بوده است.

اهم ویژگی‌های اختصاصی جایزه بنیاد البرز

برخی از ویژگی‌های انحصاری جایزه بنیاد البرز در مقایسه با جوایز متعدد حال حاضر کشور عبارتند از:

• با سابقه­ترین جایزه علمی کشور (بیش از نیم قرن قدمت)
• تنها جایزه علمی بر مبنای سنت حسنه وقف
• استقلال هویت و عدم وابستگی مادی به دستگاه‌ها و نهادهای حاکمیتی و دولتی
• تنها جایزه غیردولتی؛ بدون تحمیل هزینه‌ای برای حضور شرکت کنندگان
• قابلیت معرفی به عنوان نوبل ایرانی در تراز جوایز علمی معتبر جهان (بر اساس چشم انداز ترسیمی از سوی واقف)

نحوه انتخاب برترین‌ها برای دریافت جایزه بنیاد البرز  

درحال حاضر، انتخاب افراد با همکاری مراجع ذی‌صلاح زیر انجام می‌شود:

دانشمندان، مخترعین و نوباوگان با همکاری بنیاد ملی نخبگان؛ دانشجویان علوم پزشکی با همکاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی؛ دانشجویان غیرپزشکی با همکاری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری؛ طلاب علوم دینی با همکاری معاونت امور نخبگان حوزه‌های علمیه کشور؛ دانش‌آموزان با همکاری وزارت آموزش و پرورش.

محل تأمین هزینه­‌های جایزه بنیاد البرز  

مرحوم البرز در اساسنامه بنیاد به طور صریح آورده است که بنیاد به هیچ عنوان حق ندارد به صورت نقدی و یا غیر نقدی از اشخاص حقیقی و یا حقوقی کمک دریافت نماید؛ لذا تمام جوایزی که اهداء می­گردد، از محل درآمدهای بنیاد فرهنگی البرز تأمین می­گردد.

درآمدها نیز از محل دریافت اجارات رقبات بنیاد حاصل می شود که برابر نیات واقف، این درآمدها سالانه می‌باید صرف اعطای جایزه بنیاد البرز به برگزیدگان، هزینه­های جاری بنیاد، تعمیر و نگهداری ساختمان‌ها و املاک بنیاد و نیز صرف توسعه رقبات گردد.