وقف نوین؛ رویکردی تازه به سنت وقف

پیشرفت تکنولوژی زمینه ساز ایجاد ابزارهایی شده که سهولت، سرعت، صرفه جویی در زمان و کارایی بهتر در انجام امور از ویژگی‌های بارز آن‌هاست. گسترش ابزارهای ارتباطی موجب شده تا نیکوکاری چهره‌ی تازه‌ای به خود بگیرد.

افراد می‌توانند در کوتاه‌ترین زمان با استفاده از موبایل، تبلت، رایانه شخصی و... از طریق اینترنت در کار خیر مشارکت کنند. سامانه‌های پیامکی، ربات‌های تلگرامی و  برنامه‌های کاربردی (اپلیکیشن) نمونه‌هایی از این فعالیت‌ها در زمینه‌ی کار نیک هستند.

نیاز انسان‎‌ها در طول زمان تغییر می‌کند و در دوره‌های مختلف بر حسب شرایط جامعه عوض می‌شود. در گذشته واقفان با مشاهده وضع نامناسب زندگی، کمبود بهداشت و درمان، به فکر وقف حمام، بیمارستان و ... افتادند. اما امروزه نیاز جامعه تغییر کرده و وقف‌های گذشته دیگر کار گشا نیست. برای آن که وقف نوین بتواند پاسخ‌گو نیازهای جامعه باشد باید همراه با تغییرات پیش برود. 

آمار نشان می‌دهد که شمار موقوفات پس از پیروزی انقلاب اسلامی افزایش چشمگیری داشته است واقفان با اندیشه‌های خیرخواهانه خود می‌توانند این موقوفات را هم سو نیاز جامعه پیش ببرند و باعث ارتقا سطح زندگی مردم شود.

همانطور که مقام معظم رهبری، اواخر سال 90 در باب وقف نوین، فرمودند: برای ترویج فرهنگ وقف لازم است موضوعات جدیدی به مردم معرفی شود تا انگیزه‌‌ها و سلیقه‌‌های بیشتری جذب شود که در این راستا برخی حوزه‌های مناسب برای وقف‌ نوین عبارتند از : حوزه‌‌های پژوهش و آموزش، علوم هسته‌ای، سهام، پزشکی و… .

«حجت الاسلام و المسلمین آقای محمد زاده» مدیر کل  اوقاف استان تهران نیز به منظور بهره‌گیری از وقف در رفع نیاز روز جامعه گفتند: «در دنيا امروز كه نياز‌های اقتصادی گسترده شده وقف می‌تواند برای ريشه كن كردن فقر به طور مطلق مثمر ثمر باشد.

زمانی مسجد و مدرسه در اولویت نیازهای جامعه قرار داشت. الان هم نیاز به مسجد و مدرسه داریم ولی این نیازهای در اولویت نیست.

امروز برخی بیماری‌ها مانند سرطان برای خانواده‌ها و جامعه مشکل ساز شده است. بيمارستان و رفع مشكلات بيماران بخصوص بیماران سرطانی به یکی از اولویت جامعه تبدیل شده است.»

 وقف نوین به دو صورت اتفاق می افتد:

1. نیات نوین

2. موقوفات نوین

در نوع اول موقوفات به خودی خود نوین نیستند و این نیت واقف است که نوین می باشد. برای مثال واقف بخشی از درآمد خود را وقف ساخت یک فیلم و یا مدیریت یک وب سایت می کند. از دیرباز نیز وقف هایی از این جنس وجود داشته اند مثل ریختن دانه برای پرندگان، تامین غذای گربه ها و یا کاشت درخت و ...

اما منظور از نوع دوم وقفی است که در آن موقوفه به ذات نوین است. مانند وقف کردن یک وب سایت و یا بنرهای تبلیغاتی در صفحات وب سایت‌ها و ... . در باب همچنان شبهات فقهی وجود دارد و تاکنون اتفاق نظری در این موضوع، صورت نپذیرفته است. چراکه احکام وقف که در گذشته وجود داشته‌اند دیگر جواب گوی فضاهایی از این دست نیستند و تا کنون از سوی سازمان اوقاف و امور خیریه جوابی به آن‌ها داده نشده است. بنابراین گرچه ممکن است این وقف از منظر علم فقه وقف نباشد و ویژگی‌های تعریف شده برای وقف را دارا نباشد، اما در هر صورت می‌توان آن را نوعی کار خیر در نظر گرفت که همان کارکرد وقف را دارد.

 مواردی از وقف نوین

• یکی از نمونه‌های بارز عرصه وقف نوین شرکت گوگل است که یک درصد سهام خود و منافع سال‌های آینده آن را تحت عنوان بنیاد گوگل وقف کرده است. بنیادی که در زمینه‌های اقتصادی، آموزشی، وقوع بحران و رفع نابرابری‌ها اقدامات موثری انجام داده است .
• برای مثال کارمندان یک ماهنامه، تعدادی از صفحات ماهنامه خود را با نیت درج اخبار و اطلاعات پیرامون آزادسازی زندانیان جرائم غیر عمد و کمک به ستاد دیه وقف کرده است.
•  افزایش بیماری و هزینه‌های بالای درمان پزشکان را به این فکر انداخته که ساعاتی از وقت خود را وقف درمان افراد نیازمند و محروم کنند.
• فعالیت سایت ویکی‌نیکی شامل طراحی سایت، خدمات پرداخت و مشاوره به موسسات نیکوکاری می‌باشد. در  همین راستا اقدام به طراحی سایت مجموعه امید فردا نموده است که این اقدامی در جهت مسئولیت اجتماعی ویکی نیکی و همین طور گسترش فرهنگ حسنه وقف نوین است.
• وقف پردازنده

مصادیق وقف نوین

وقف مشارکتی: وقفی است که برای موضوعی مشترک و با مشارکت چند واقف انجام می‌گیرد که مهم ترین مزیت آن، گسترش فرهنگ وقف به تمامی سطوح درآمدی جامعه است. یکی از اقدامات صورت گرفته در وقف مشارکتی توزیع اوراق وقفی است، افراد با هر سطح درآمدی می‌تواند این اوراق را خریداری کنند و در این سنت حسنه مشارکت داشته باشند.

وقف فضای مجازی(سایبری): منظور موقوفه‌هایی است که با کامپیوتر و اینترنت پیوستگی داشته و در فضای سایبری و مجازی صورت می‌‍گیرد.

 لازم به ذکر است که وقف نوین صرفا به این موارد محدود نمی‌شود و  از آن جایی که برآوردن نیاز‌های روز جامعه ضروری است، بنابراین ممکن است با توجه به شرایط و نیازها، مصادیق وقف نیز تغییر یابند. برای نمونه بدیهی است یکی از نیاز‌های بارز افراد جامعه نیاز به انرژی است به این ترتیب در آینده نزدیک وقف یک نیروگاه یا بخشی از انرژی تولید شده نباید دور از ذهن باشد. 

نویسنده: محدثه سحرخیز